آیا این حدیث از پیامبر(ص) است؟ (أصحابى کالنجوم بأیهم اقتدیتم اهتدیتم) اصحاب من مانند ستارگان هستند که به هرکدامشان اقتدا کنید هدایت یافته اید.

از جمله روایاتی که اهل سنت در بسیاری از متون حدیثی، تفسیری، اصولی، فقهی و حتی در مناظره ها و محافل علمی و عمومی خود در جهت اثبات مرجعیت صحابه و مشروعیت بخشیدن به خلافت خلفاء، مورد استناد قرار می دهند روایت فوق می باشد که در این مجال به بررسی آن می پردازیم:

بررسی سندی:

در بررسی متون معتبر نزد اهل سنت عدم اعتبار این روایت به وضوح قابل اثبات است.

اسامی بعضی از افرادی که این روایت را تضعیف و ابطال نموده اند به شرح زیر است:

۱. در موسوعه دارقطنی آمده است:
وفیه (أصحابی کالنجوم، بأیهم اقتدیتم اهتدیتم)، أخرجه الدارقطنی فی (غرائب مالک)، والخطیب، فی الرواة عن مالک ،... قال الدارقطنی لا یثبت عن مالک، و رواته مجهولون.[۱]
حدیث «اصحابی کالنجوم...» را دار قطنی در زمره غرائب مالک و خطیب در زمره راویان از مالک ذکر نموده ...وسپس گفته :این روایت از مالک ثابت نمی باشد و تمام راویان آن مجهولند.

۲. فتنی در تذکره می گوید:ان اصحابی کالنجوم بأیهم اقتدیتم اهتدیتم من نسخة نبیط الکذاب؛[۲] حدیث «اصحابی کالنجوم...»از روایات نبیط کذّاب است.

۳ . ابن قیم جوزیه می نویسد :« وَأَمَّا مَا یُرْوَى عَنْ النَّبِیِّ صَلَّى اللَّهُ عَلَیْهِ وَسَلَّمَ { أَصْحَابِی کَالنُّجُومِ بِأَیِّهِمْ اقْتَدَیْتُمْ اهْتَدَیْتُمْ } فَهَذَا الْکَلَامُ لَا یَصِحُّ عَنْ النَّبِیِّ صَلَّى اللَّهُ عَلَیْهِ وَسَلَّمَ؛[۳] حدیث «اصحابی کالنجوم...»کلامی است که از رسول خدا صلی الله علیه وآله صادر نشده است.

۴. ابن عبد البر در جامع البیان می گوید:« ان أصحابی کالنجوم فبأیهم اقتدیتم اهتدیتم وهذا مذهب ضعیف عند جماعة من أهل العلم وقد رفضه أکثر الفقهاء وأهل النظر ونحن نبین الحجة علیه[۴] حدیث «اصحابی کالنجوم...» این اعتقاد ضعیفی نزد گروهی از اهل علم است که اکثر فقها واهل نظر آن را رد کرده اند که ما دلیل بر رد آن را اقامه می کنیم.»

همچنین در مجموعه ای از فتاوای علمای الازهر حدیث فوق را ردّ نموده است که بعضی از آنها به شرح ذیل است:

۱. قول النبى صلى الله علیه وسلم "أصحابى کالنجوم بأیهم اقتدیتم اهتدیتم " وهو أیضا ضعیف و قیل موضوع، رواه الدارمى و غیره، و أسانیده ضعیفة؛[۵] حدیث «اصحابی کالنجوم...»ضعیف است و گفته شده که آن جعلی است و دارمی و غیر او آن را روایت نموده اند و سلسله سند آن ضعیف است.

۲. السؤال: هل من الحدیث ما یقال: أصحابى کالنجوم بأیهم اقتدیتم اهتدیتم؟ الجواب: هذا حدیث ضعیف و قیل موضوع[۶] حدیث «اصحابی کالنجوم...» حدیث ضعیفی است. وگفته شده است: جعلی است.

انگیزه صدور روایت:

پس از بررسی سندی روایت و نقل اقوال علمای اهل سنت در ضعف و جعل حدیث فوق چند سوال در این جا مطرح است:

۱. این روایت به چه هدف و منظوری ساخته شده است؟

پاسخ: این روایت در برابر احادیث مشهور و متواتری جعل شده که در شان اهل بیت عصمت و طهارت علیهم السلام صادر گردیده است.

قال رسول الله صلی الله علیه وآله: النجوم امان لاهل الارض و اهل بیتی امان لامتی[۷] ستارگان مایه امنیت اهل زمین واهل بیت من مایه امنیت امت من هستند.

قال رسول الله صلی الله علیه وآله: اهل بیتی کالنجوم بایهم اقتدیتم اهتدیتم[۸] اهل بیت من چون ستارگانند که به هر کدام روی آورید هدایت می گردید.

اشکال دلالی حدیث:

بر فرض محال که حدیث فوق صحیح بوده و از رسول خدا صلی الله علیه وآله صادر شده باشد اما آیا در حالی که مخاطب این روایت، صحابه بوده اند چگونه ممکن است که آن حضرت صحابه را امر به اقتداء واهتداء به خود صحابه نموده باشند؟
و اگر تسلیم شده و چنین فرضی را بپذیریم باز هم این امر متوجه صحابه نسبت به تبعیت از اهل بیت رسول اکرم صلی الله علیه وآله و سلم خواهد بود. چون روایات مستفیضه و فراوانی داریم که آن حضرت صحابه را نسبت به تبعیت از اهل بیت خود امر می فرمودند. کما این که در حدیث شریف ثقلین چنین فرمودند. و چه ستارگانی از اهل بیت پیامبر(ص) بالا تر و بهتر برای اهتداء و اقتداء باشند؟

۳. همچنین این روایت با حکم عقل نیز منافات دارد چرا که چگونه ممکن است تمسک به هر کدام از صحابه موجب هدایت باشد؟ صحابه ای که بعضی قاتل و بعضی مقتول، بعضی ظالم و بعضی مظلوم ، بعضی لاعن و بعضی ملعونند.

راستی با وجود انبوه اختلافات بین امیر المومنین علی بن ابی طالب علیه السلام وابوبکر و عمر و عثمان به کدامیک اقتداء کنیم؟

چرا که امیرالمومنین علی بن ابی طالب علیهما السلام و عباس عموی پیامبر اکرم ، ابوبکر و عمر را دروغگو، گناهکار، پیمان شکن و خائن می دانستند. به این عبارت دقت کنید مسلم در صحیحش می گوید: فلمّا توفّی رسول اللّه صلى اللّه علیه وسلم، قال أبو بکر: أنا ولی رسول اللّه، ... فقال أبو بکر: قال رسول اللّه صلى الله علیه وسلم: نحن معاشر الأنبیاء لا نورث، ما ترکناه فهو صدقة، فرأیتماه کاذباً آثماً غادراً خائناً ،... ثمّ توفّی أبو بکر فقلت: أنا ولیّ رسول اللّه صلى اللّه علیه وسلم و ولی أبی بکر، فرأیتمانی کاذباً آثماً غادراً خائناً[۹] زمانی که رسول خدا صلى اللّه علیه (و آله) وسلم از دنیا رفت، ابوبکر گفت من جانشین رسول خدا هستم . أبو بکر گفت: رسول اللّه صلى الله علیه (وآله) و سلم فرموده است ما گروه پیامبران بعد از خود ارثی به جا نمی گذاریم، هر آن چه بعد از خود به جا می گذاریم صدقه است ( و باید برای عموم مسلمین صرف شود ) شما نظرتان این بود که ابوبکر در گفتارش درغگو، گناهکار، پیمان شکن و خائن است. سپس ابوبکر از دنیا رفت (بعد از مرگ او) من گفتم: من جانشین رسول خدا و ابوبکر هستم شما مرا هم مانند ابوبکر درغگو، گناهکار، پیمان شکن و خائن دانستید»

در صحیح مسلم آمده:

« استبددت علینا بالأمر وکنّا نحن نرى لنا حقّاً لقرابتنا من رسول اللّه صلى اللّه علیه وسلم...[۱۰] امیرالمؤمنین به ابوبکر فرمود: تو در امر خلافت با ما مستبدانه برخورد نمودی و ما بواسطه قرابت و خویشاوندیمان با رسول خدا معتقدیم که حق خلافت بعد از رسول خدا از آنِ ماست.»

حال با توجه به این همه اختلاف بین امیر المومنین علی علیه السلام و بعضی از صحابه آیا در جنگ صفین این سوی میدان به معاویه و عمروعاص اقتداء کنیم و در سپاه او باشیم یا سوی دیگر میدان و در سپاه امیرالمومنین علی علیه السلام ؟ و حال آن که همه از صحابه بودند و آن گاه دیگر گروه حق و باطل معنی نخواهد داشت چون چه در سپاه حقّ و چه در سپاه باطل در هر دو حال اهل بهشت خواهی بود!!!

اگر به معاویه و عمرو عاص و طلحه و زبیر که همه از صحابه پیامبر بودند اقتداء کنی لازمه اش قتال و جنگ وستیز با امیرالمومنین علی بن ابی طالب علیهما السلام و کشتن و به شهادت رساندن دو فرزند بزرگوارش امام حسن و امام حسین سیدا شباب اهل الجنه خواهد بود و جالب این که قاتل و مقتول و ظالم و مظلوم در بهشت و جنّت جای خواهند داشت!

از یک سو با اقتداء به طلحه و زبیر و بعضی مشوّقین این دو که عوامل قتل عثمان بودند هدایت یافته ایم و از سوی دیگر با اقتداء به کسانی که پیراهن عثمان را بر نیزه کردند و به خون خواهی او بر خاستند و در هر گروه هم که باشیم فرق نمی کند چون در هر حال به صحابه پیامبر اقتداء کرده ایم!

گاهی با اقتداء به صحابی چون خالد بن ولید قتل مومنی بی گناه و مظلوم چون مالک بن نویره صحابی دیگر رسول خدا و زنا نمودن با همسر او در همان شب وگاهی با اقتداء به حکم بن ابی العاص استهزاء و تمسخر رسول خدا و گاهی با اقتداء به فرزندش مروان و گاهی بسر بن ارطاه کشتار دیگران جایز خواهد بود. وگاهی با اقتداء به سمره بن جندب و قدامه بن مظعون شرب خمر و میگساری و هزاران فسق و فجور دیگر که بعضی از صحابه مرتکب بودند حلال خواهد بود و در هر حال تو به صحابی پیامبر اقتداء کرده ای و رستگار گشته ای و جایگاهت نیز در بهشت خواهد بود!

 
[۱]. موسوعة أقوال الدارقطنی، ج۱۰، ص۸۲.
[۲]. تذکرة الموضوعات، الفتنی، ص ۹۸.
[۳]. إعلام الموقعین عن رب العالمین، ج۲ ص ۳۶۱ المؤلف: محمد بن أبی بکر أیوب الزرعی.
[۴]. جامع بیان العلم وفضله، ابن عبد البر، ج ۲، ص ۷۸.
[۵]. فتاوى الأزهر ج۸ ص۲۰۹.
[۶]. فتاوى الأزهر – ج۸ ص۲۰۹.
[۷]. مستدرک حاکم ج۳ ص ۱۴۹.
[۸]. مستدرک حاکم ج۳ ص ۱۴۹.
[۹]. صحیح مسلم ج ۵ ص ۱۵۲، کتاب الجهاد باب ۱۵ حکم الفئ حدیث ۴۹، فتح الباری ج ۶ ص ۱۴۴.
[۱۰]. صحیح مسلم: ج ۵ ص ۱۵۴، باب قول النبی صلى الله علیه وسلم لا نورث ما ترکنا فهو صدقة.