آیا کسی که به خدا ایمان آورده، باید معاد را هم قبول کند؟

شناخت خدای واقعی، هرگز از ایمان به معاد جدا نیست. کسی که خدا را حکیم می داند، نمی تواند این دنیا را با همین وضع، و بدون ادامه بپذیرد. از همین رو، یکی از دلایل قطعی معاد، حکمت خداست:
«أَ فَحَسِبْتُمْ أَنَّما خَلَقْناكُمْ عَبَثاً وَ أَنَّكُمْ إِلَیْنا لا تُرْجَعُونَ[مومنون/۱۱۵] آیا پندارید كه شما را بیهوده آفریده ‏ایم و شما به نزد ما بازگردانده نمى‏ شوید؟»

توضیح آنکه انسان سرمایه های بسیاری دارد که اگر زندگی محدود به همین دنیا باشد، وجود آنها بیهوده است. مثل آنکه فرض کنیم زندگی جنین محدود به رحم مادر است! در این صورت، چشم و گوش و دست و پا چه فایده ای برای جنین دارد؟ انسان نیز اگر محدود به همین دنیا بود، از بسیاری نعمت ها بی نیاز بود! دلی که با جلا دادن آن می توان تمام هستی را دریافت، آیا محدود به همین زندگی دنیا است؟ عقلی که می تواند چنین گسترده انتزاع و نتیجه گیری کند، برای همین زندگی محدود است؟ اگر این گونه بود، چرا حیوانات بدون داشتن چنین عقلی، زندگی خود را به راحتی اداره می کنند؟ قوه خیال که می تواند انسان را در تمام وضعیت های غیر موجود سیر دهد و ...
از سویی نیز انسان با طی مراحل دنیا، سرمایه های بسیاری به دست می آورد. کوله باری از تجربه که پیران کسب کرده اند، ساخته شده برای اینکه به زیر خاک رود؟ توانایی هایی که هر شخص آن ها را به دست آورده و ... همه نشان می دهد که مرگ پایان راه نیست. بلکه گذر از یک مرحله به مرحله دیگر است.

علاوه بر حکمت، سایر صفات خدای متعال نیز نشان دهنده، معاد هستند. عدل الهی یکی دیگر از اثبات راههای معاد است، همانگونه که خدای متعال به این دلیل اشاره کرده است:
«أَمَّنْ هُوَ قانِتٌ آناءَ اللَّیْلِ ساجِداً وَ قائِماً یَحْذَرُ الْآخِرَةَ وَ یَرْجُوا رَحْمَةَ رَبِّهِ قُلْ هَلْ یَسْتَوِی الَّذینَ یَعْلَمُونَ وَ الَّذینَ لا یَعْلَمُونَ إِنَّما یَتَذَكَّرُ أُولُوا الْأَلْبابِ[زمر/۹] (آیا چنین كسى با ارزش است) یا كسى كه در ساعات شب به عبادت مشغول است و در حال سجده و قیام، از عذاب آخرت مى‏ترسد و به رحمت پروردگارش امیدوار است؟! بگو: «آیا كسانى كه مى‏دانند با كسانى كه نمى‏دانند یكسانند؟! تنها خردمندان متذكّر مى‏شوند!»

«لا یَسْتَوی أَصْحابُ النَّارِ وَ أَصْحابُ الْجَنَّةِ أَصْحابُ الْجَنَّةِ هُمُ الْفائِزُونَ[حشر/۲۰] هرگز دوزخیان و بهشتیان یكسان نیستند اصحاب بهشت رستگار و پیروزند!»

واقعیت زندگی انسان ها در دنیا، و دو دسته شدن آنها در انتخاب خوبی و بدی، چگونه می تواند علیرغم در نظر گرفتن عدالت خدای متعال، بی پاسخ بماند؟ آیا از عدالت معنایی باقی می ماند در حالی که نیکوکاران، مزد نگیرند  و ستمکاران به جزای اعمالشان نرسند؟

این دو راه برای اثبات معاد که مورد اشاره قرار گرفت، به نوعی از دلایل عقلی است. چون عقل علاوه بر وجود خدا، صفات او را نیز می یابد و به حکمت و عدالت او پی می برد. و اگر کسی بخواهد به دلایل نقلی توجه کند، این مساله مثل خورشید شعاع های خود را در همه جا گسترانیده است. تا جایی که یک سوم قرآن، مباحث مرتبط به معاد است. با این اوصاف چه کسی می تواند خدا را بپذیرد، اما درباره وجود معاد، شک داشته باشد؟

«كَیْفَ تَكْفُرُونَ بِاللَّهِ وَ كُنْتُمْ أَمْواتاً فَأَحْیاكُمْ ثُمَّ یُمیتُكُمْ ثُمَّ یُحْییكُمْ ثُمَّ إِلَیْهِ تُرْجَعُونَ[بقره/۲۸] چگونه به خداوند كافر مى‏شوید؟! در حالى كه شما مردگان (و اجسام بى‏روحى) بودید، و او شما را زنده كرد سپس شما را مى‏میراند و بار دیگر شما را زنده مى‏ كند سپس به سوى او بازگردانده مى ‏شوید. (بنا بر این، نه حیات و زندگى شما از شماست، و نه مرگتان آنچه دارید از خداست).»