براى پیراستن خود از اعمال زشت، چه کنیم؟

براى رسیدن به کمالات انسانى رعایت مراحل ذیل لازم است:

۱- شناخت اخلاق پسندیده و ناپسند : انسان در ابتداء باید مرز و حدود میان اخلاق ناپسند را از اخلاق پسندیده تشخیص دهد تا بتواند بر انجام یا ترک آن تصمیم بگیرد؛ زیرا ارتکاب بعضی از اعمال زشت، از عدم شناخت انسان ناشى مى شود و این اعمالِ زشت ، مانع رشد و تکامل انسان است.

۲- معرفت نفس و خودشناسى که در روایات اسلامى تأکید فراوانى بر آن شده است. امام على(ع) مى فرماید: «افضل المعرفة، معرفةُ الانسان نفسه؛[۱] بهترین شناخت ها آن است که انسان خودش را بشناسد»
و باز مى فرماید: «من عرف نفسه فقد عرف ربّه؛[۲] هر کس خود را بشناسد، همانا خدایش را شناخته است»

۳- عزم و اراده جدى بر ترک گناه: شخص باید با توبه نصوح تصمیم بگیرد که رذایل اخلاقى را ترک کند و به ارزش ها و فضایل اخلاقى روى آورد و ایمان و عمل نیک را در زندگى خویش پیشه سازد.
«فَأَمَّا الَّذِینَ ءَامَنُواْ وَ عَمِلُواْ الصَّالِحَاتِ فَیُدْخِلُهُمْ رَبهُُّمْ فىِ رَحْمَتِهِ ذَالِكَ هُوَ الْفَوْزُ الْمُبِین[جاثیه/۳۰] امّا کسانى که ایمان آوردند و اعمال صالح انجام دادند، پروردگارشان آنها را در رحمت خود وارد مى کند. این همان پیروزى بزرگ است»

۴- راه شناسى: انسان باید راه رسیدن به فضایل اخلاقى و ترک رذایل اخلاقى را بشناسد.
از جمله: الف) به قبح صفات زشت و ناپسند پى ببرد و آثار زیان بار منکرات اخلاقى و عواقب ارتکاب آنها را، شناسایى کند و راه هاى جلوگیرى و حذف آنها را بیابد.
ب) فضیلت و امتیازهاى اخلاق پسندیده و نیکو را بشناسد و آثار مثبت و سودمند و راه هاى کسب آن و نیز پاداش هاى وعده داده شده را مورد توجه و شناسایى قرار دهد.
ج) بعد از این که با قبح رذایل اخلاقى و حسن فضایل اخلاقى آشنا شد، باید جهادى عملى با نفس را شروع و با وسوسه هاى شیطان و هواهاى نفسانى به عکس و خلاف عمل کند و هر آنچه شیطان وسوسه کرد، او عکس آن را انجام دهد؛ مثلا اگر شیطان او را وسوسه کرد که انفاق نکند، و یا کمتر انفاق کند، او بیشتر انفاق کند و این عمل را به طور مستمر تکرار نماید. خود این مرحله نیاز به مراحلى دارد؛ مانند: مشارطه؛ یعنى شرط کردن با نفس خویش با تذکرات و یادآورى هایى که همه روزه تکرار مى شود، صورت مى گیرد. مراقبه؛ یعنى انسان، بعد از عهد و پیمان با خویش براى اطاعت فرمان الهى و پرهیز از گناه، باید مراقب پاکى خویش باشد. محاسبه، یعنى هر کس باید در پایان روز یا هفته و یا ماه و یا سال به محاسبه کارهاى خویش بپردازد و عملکرد خود را در زمینه بدى ها و خوبى ها مورد ارزیابى قرار دهد. بعد از طى این مراحل، نفس انسان براى دریافت حسنات و کمالات انسانى آماده مى شود؛ البته گام هاى دیگرى مانند اخلاص و توکل بر خداوند متعال و کمک جستن از او در این راه نیز مؤثر است.

[۱]. تصنیف غرر الحكم و درر الكلم، ص ۲۳۲.
[۲]. تصنیف غرر الحكم و درر الكلم، ص ۲۳۲.