دفاع از دین با دانش کم

پرسش :

آیا می توانیم علیرغم دانش دینی ضعیف، در محیط های ضد دینی وارد شویم، و به دفاع از دین بپردازیم؟

پاسخ :

نباید از سر تعصب و بدون دلیل سخنی گفت. و الا خودمان مرتکب کار باطلی می شویم که دین، ما را از آن نهی کرده است. در واقع سخن متعصبانه و بدون آگاهی که با نیت دفاع از دین صورت می گیرد، اگر چه به نیت دفاع از دین است، اما نتیجه آن علیه دین است.

طبق دستور قرآن، دعوت به حق باید به یکی از سه شیوه صورت بگیرد:
«ادْعُ إِلى‏ سَبیلِ رَبِّكَ بِالْحِكْمَةِ وَ الْمَوْعِظَةِ الْحَسَنَةِ وَ جادِلْهُمْ بِالَّتی‏ هِیَ أَحْسَنُ؛[نحل/۱۲۵] با حكمت و اندرز نیكو، به راه پروردگارت دعوت نما! و با آنها به روشى كه نیكوتر است، استدلال و مناظره كن!»

در حکمت باید مطلب به شیوه استدلالی و متقن بیان شود. در موعظه تنها به چیزی که روشن است، دعوت می شود و در جدال تنها مجاز به استفاده از جدال احسن هستیم و از غیر آن نهی شده ایم. و معنای جدال احسن این است که حق و باطل را بشناسیم تا در زمان جدال، مطلب حقی را انکار نکنیم. کسی که شناخت کاملی از حق و باطل ندارد و تنها از سر تعصب سخن می گوید، در مواقع زیادی حق را نیز انکار می کند و این مطلب به وفور در فضای مجازی مشاهده می شود.

امام صادق (ع) درباره جدال به احسن می فرمایند: «مجادله احسن آن است، كه در آن جاى هیچ عذر و بهانه‏اى براى مخالف باقى نمى ‏گذارد، و شبهه و اعتراضش مطابق فهم او پاسخ داده مى‏ شود. و امّا جدال غیر احسن این است كه منكر حقّى شوى كه تمیز حقّ و باطل طرف بحث را از تو سلب مى‏ كند، و با این كار تنها او را از باطلش دور مى ‏سازى نه به حقّ نزدیك، و این شیوه ممنوع و حرام است، زیرا هر دوى شما منكر حقّ مى‏ باشید.»[۱]

در مباحثی دینی ای که صورت می گیرد، غالبا با سه گروه مواجه هستیم . ۱-کسانی که معاند و منکر دین هستند و به هیچ وجه، دست از دشمنی با دین بر نمی دارند. ۲- کسانی که حق را شناخته و دست از آن نمی کشند. ۳- کسانی که با قصد کنجکاوی یا بررسی وارد بحث می شوند و ثمره بحث می تواند آن ها را به یکی از دو طرف (دشمنی با دین یا دین داری) متمایل کند.
ثمره دفاع متعصبانه از دین و بدون شناخت تنها بر روی گروه سوم است و می تواند این تلقی را در آن ها به وجود بیاورد که دین داران، افرادی متعصب و بی منطق هستند! با این دیدگاه، دفاع بدون شناخت از دین، چه سودی برای دین و تقویت حق دارد؟ آنجا که شور بیشتر از شعور است، باید حداقل شعوری مبنی بر شناخت باطل وجود داشته باشد.

اگر کسی متوجه وظیفه خود در تقویت حق شده، باید شیوه صحیحی برای این کار بیابد. اگر توانایی ارتقاء معرفت دینی خود در کوتاه مدت را ندارد، می تواند شبهاتی که مطرح شده را به کارشناسان ارجاع داده، و بعد جواب آن را منتشر کند. یا از کتب معتبر و مطالب معتبری که موجود است، استفاده کرده و مطالب آن ها را نشر دهد. و اگر (خدای ناکرده) خلاف این عمل کند، می توان به آن "دوستی خاله خرسه" گفت!

[۱]. الإحتجاج على أهل اللجاج، ج‏۱، ص: ۲۲.