شهر سوال ـ بنابراین رخ دادن تغییر در دستورات الهی، یا مقدرات او مطلبی قطعی و روشن است که قرآن به صراحت آن را بیان کرده است. اما این تغییرها به دلیل پشیمانی نیست و بیان این گونه سخنان از مقایسه خالق با خودمان است. که چون تغییرهای ما در بسیاری از موارد ناشی از اشتباه و پشیمانی است، تصور می کنیم که تغییرهای الهی نیز چنین است. در حالی که مومنین باید خدا را از این گونه تشبیه ها منزه بدارند و او را آن گونه که لایق است، تسبیح گویند.
کلام و عقاید
اگر خدا عادل است، پس چرا بین بندگان فرق گذاشته و مثلا ائمه بدون کوشش دارای علم هستند؟
شهر سوال ـ در واقع اوضاع اجتماع بشری و اختلاف استعدادهای آنان به این شکل است که خدای متعال با توجه به شناخت آینده و ذاتیات هر شخص، به اندازه توان او، استعدادهایی در نهادش قرار می دهد. که این استعدادها، خود تعیین کننده میزان مسئولیت افراد است. و کسی که به درک واقعیت این دنیا برسد و معاد را زندگی اصلی خود بداند، می فهمد که میزان استعداد اولیه مهم نیست. بلکه میزان تلاشش برای به کار گیری آن مهم است. و اگر خدا به کسی بیش از اندازه توانش، امکانات بدهد، در حق او ظلم کرده است.
آیا درست است که زمین بدون امام باقی نمی ماند؟
شهر سوال ـ حضرت سجّاد علیه السّلام فرموده اند: مائیم امامان مسلمین، و حجّتهاى خدا بر جهانیان، و سروران أهل ایمان، و رهبران پیشانى سفیدان از وضو، و اولیاى مؤمنین، و مائیم امان أهل زمین، مانند ستارگان كه امان أهل آسمانند، و مائیم كسانى كه خداوند بخاطرشان زمین را از نابودى با اهلش باز مى دارد، و بخاطر ما باران را مى باراند، و رحمت را نشر مى دهد، و بركات زمین را خارج مىسازد، و اگر ما در زمین نبودیم؛ زمین اهلش را فرو مى برد. سپس فرمود: از آفرینش زمین و خلق آدم تا حال؛ زمین از حجّت خدا خالى نمانده، كه آنان یا ظاهر و مشهور هستند یا غایب و پنهان، و تا روز قیامت از حجّتى الهى خالى نخواهد ماند، و گر نه خداوند عبادت نمى شد.[۱]
آیا قرآن تناسخ را باطل می داند؟
شهر سوال ـ در کتاب فرهنگ معارف اسلامی می نویسد: (اصطلاح كلامى تناسخ) ... این عقیده از قدیم الایام رایج شده است پاره از حكماء هندى و یونانى معتقدند كه ارواح آدمى پس از خروج از كالبد وارد در كالبدهائى شود كه مناسب با خلق و خوى آن شخص است، ارواح بعضى در كالبد انسانها رود و از بعضى در كالبد حیوانات با رعایت تناسب خلق و خوى او این نوع عقیده در طول تاریخ رنگهاى مختلفى به خود گرفته است.
آیا در حکومت دینی به جهان آخرت اصالت داده می شود و نیازهای معیشتی مردم مورد بی توجهی قرار می گیرد؟
شهر سوال ـ امام باقر (ع) می فرماید كسى كه براى برآوردن حاجت مؤمن قدمى بردارد خداوند دستور فرماید كه هفتاد و پنج هزار فرشته او را روز قیامت سایه كنند و هر قدمى كه برمیدارد برایش حسنه اى نوشته مى شود و گناهى از نامه عملش برداشته شود و بآن قدم درجه اى باو در بهشت داده شود هر گاه از حاجت آن مؤمن فارغ شد خداوند پاداش حج و عمره در نامه عملش مى نویسد.
آیا زوال در حکومت دینی راه دارد؟
شهر سوال ـ اما حکومت الهی از جنبه بشری می تواند دچار زوال و نابودی شود. که این زوال به دلیل جنبه های بشری دخیل در حکومت است. که از این امر به آفات و آسیب های حکومت دینی تعبیر میکنند که مومنان برای صیانت و حفاظت از حکومت دینی باید مراقب این امور باشند و اجازه ندهند که با راه یافتن چنین آفاتی حکومت دینی دچار سستی یا نابودی شود.
آیا حکومت دینی مقدس است؟ در این صورت فسادهای موجود در چنین حکومتی چگونه پذیرفته می شوند؟
شهر سوال ـ در حکومت الهی نیز رخ دادن فسادها و انحراف ها، مساله ای روشن است. چون بسیاری از امور حکومتی در دست افراد جایز الخطا است و در صورت تخلف آن ها از مسیر حق، فساد رخ می دهد. و در قبال این نوع فسادها باید برخوردهای قاطع داشت و سریع نسبت به تطهیر حکومت از فسادها اقدام کرد. و سابقه حکومت دینی نشان می دهد که هرگز نسبت به کتمان این فسادها اقدامی نشده است...
آیا می توانیم بگوییم الاهیون به دنبال چرایی هستند و بی خدایان به دنبال چگونگی؟
شهر سوال ـ در تفاوت چرایی و چگونگی می توانیم بگوییم که چرایی در فلسفه روشن می شود و چگونگی وظیفه علوم طبیعی است. مثلا در فلسفه بحث می شود که چرا فلان پدیده ایجاد شد و در علوم طبیعی می گویند چگونه آن پدیده را مهار کنیم؟ به عبارتی فلسفه چرایی ها را پاسخ می دهد و علوم طبیعی چگونگی ها را تبیین می کند.
آیا قانون های جبری، با کرامت انسان و مختار بودن او منافات ندارد؟
شهر سوال ـ در اسلام بحث نیت، بحثی پررنگ و اساسی است به گونه ای که دو عمل با شکل و ظاهر یکسان، می تواند دو نتیجه کاملا متضاد به ارمغان آورد. به عنوان نمونه دو نفر نماز می خوانند، یکی با نماز به خدای متعال نزدیک می شود و دیگری مرتکب گناه می شود. چون اولی قصد تقرب به خدای متعال را داشته و دومی نماز را به انگیزه ریا خوانده است. بنابراین از منظر اسلامی نباید در صدد این باشیم که تمام ابعاد زندگی بشر را با قوانین الزامی، دارای شکل و ظاهر یکسان کنیم. بلکه باید رشد و ارتقای خود افراد در نظر گرفته شود و سیستم های تعلیمی و تربیتی جامعه به گونه ای سامان داده شوند که افراد با اختیار و انتخاب خود، به دنبال انجام افعال پسندیده بروند.
آیا قوانین دینی باتکیه بر معلول ها و اتکا به روش های فیزیکی می خواهد به سرعت مفاسد را درمان کند؟
شهر سوال ـ در قوانین اسلامی، جهت از بین بردن مفاسد دستپاچگی و سرعت العمل بی جا وجود ندارد. و نمونه آن در بحث تحریم شراب خواری به وضوح دیده می شود. در جامعه ای که شراب خواری در تار و پود جامعه داخل شده، به یکباره دستور ممنوعیت صادر نمی شود بلکه متناسب با توان جامعه و به طور تدریجی بیان می شود.
برای آشکار شدن میوه های حکومت دینی تا چه اندازه زمان نیاز است؟
شهر سوال ـ حال آیا ما می توانیم در حکومت دینی فعلی، نتیجه این برنامه را بچشیم در حالی که علیرغم بالا رفتن سن ازدواج عده ای صیغه را تابو می دانند و سخن گفتن درباره آن را زشت تلقی می کنند و عده دیگر آن را فحشای شرعی می خوانند؟ آیا می توانیم با وجود انواع و اقسام محرک ها، از وضعیت حجاب و اختلاط گرفته تا انواع فیلم ها و ... امید روند نزولی فحشا را داشته باشیم؟
فرمانروایی دینی چقدر می تواند کارآمد و راه گشا باشد؟
شهر سوال ـ کارآمد بودن یا راه گشا بودن، زمانی سوال واضح و روشنی است که اهداف تعیین شوند. به عنوان مثال اگر از ما بپرسند که کدام وسیله نقلیه کارآمدتر است؟ چه خواهیم گفت؟ قطعا زمانی می توانیم جواب دقیق و صحیح را بدهیم که هدف روشن باشد. اگر بنا باشد از یک طرف شهر به سمت دیگر آن برویم، قطعا اتومبیل وسیله ای کارامد تر از هواپیما است. در حالی که اگر هدف مسیری چند هزار کیلومتری بود، قطعا هواپیما کارآمد تر خواهد بود. بنابراین در گام اول باید اهداف را مشخص کنیم.
