شهر سوال ـ ما در تمام عمر، از خود با کلمه (من) تعبیر می کنیم، با اینکه تغییرات و دگرگونیهایی برای بدن ما پیش می آید لیکن آن چیز که حقیقت ما به او است، هیچ کاستی و افزایشی مانند آنچه بر بدن وارد می شود پیدا نمی کند. بطور مثال اگر انسان بر اثر کمبود مواد غذایی، بیماری، پرکاری، پیری یا سرما و گرما ناتوان و لاغر شود، این کاهش و ضعف تنها در بدن او احساس می شود، ولی از حقیقت انسانی او چیزی کاسته نخواهد شد و ما او را همان انسان قبلی می دانیم، همچنین بر اثر رسیدگی کامل به وضع غذایی بدن، انسانیّت او رشد و قوّت پیدا نخواهد کرد.
حقیقت انسان
آیا روحی که خداوند به انسان ها عطا می فرماید دارای شکل خاصی است؟
شهر سوال ـ و ظاهرا معنای این فطرت این است که اگر مانعی بر سر راه انسان قرار نگیرد، به طور طبیعی به خداپرستی و خداشناسی می رسد. چون در ابتدای تولد کسی چیزی نمی داند: «وَ اللَّهُ أَخْرَجَكُمْ مِنْ بُطُونِ أُمَّهاتِكُمْ لا تَعْلَمُونَ شَیْئاً وَ جَعَلَ لَكُمُ السَّمْعَ وَ الْأَبْصارَ وَ الْأَفْئِدَةَ لَعَلَّكُمْ تَشْكُرُونَ؛[نحل/۷۸] خدا شما را از بطن مادرانتان بیرون آورد و هیچ نمىدانستید. و برایتان چشم و گوش و دل بیافرید. شاید سپاس گویید.»
انسان چند نوع درک و درک کننده دارد؟
شهر سوال ـ درک کننده یکی بیشتر نیست که همان نفس انسان است. چون حقیقت انسان، روح اوست که این روح افعال متعدد و متنوعی انجام می دهد و نمی توانیم به دلیل تعدد و تنوع افعال، آن ها را برای چند امر مختلف بدانیم. دقت کنید: شما می گویید دیدم، گفتم، شنیدم، رفتم، خوابیدم، خوردم و ... در همه این ها آخر کلمه "م" می آورید که نشان دهنده فاعل کار است. و فاعل غیر نفس واحد و بسیط شما نیست.
انسان چند نفس دارد و چگونه می توانیم آن ها را ببینیم؟
شهر سوال ـ شکلی که برای روح به واسطه انتخاب ها و اعمالش ایجاد شده در دنیا نیز قابل دیدن هست. ولی برای کسانی که دچار حجاب نباشند و بتواند مرتبه دیگری از هستی را ببینند. و اینکه در قیامت شکل روح برای همه مشهود است، به این دلیل است که در آن دنیا همه پرده ها کنار می رود و تمام مراتب مکشوف می شود
روح انسان وحدت دارد یا کثیر است؟
شهر سوال ـ در بیان تکثر در عین وحدت به زبان ساده تر می توان گفت: تمایلات مادی و پست همزمان با تمایل به معنویات دو جنبه مختلف یک وجود هستند. و یک وجود است که به دلیل شئون مختلفش، این گرایشات را دارد. وقتی روح به جنبه تدبیر بدن مادی مشغول است، گرایشات مادی و پست دارد و هنگامی که به اصل و حقیقت خود نزدیک تر می شود، تمایلات معنوی دارد. البته نفس با تربیت و سلوکی که پیدا می کند، می تواند در یک جنبه قوی تر شده و جنبه های دیگر در آن ضعیف شوند. روح می تواند در مراتب طولی از نفس اماره دور شده و به نفس مطمئنه برسد و می تواند هم زمان با نفس اماره، سرزنش ها و کشش های نفس لوامه را نیز تجربه کند.
آیا جمله «انسان اشرف مخلوقات است» ریشه دینی(قرآنی و یا حدیثی) دارد؟
شهر سوال ـ در آیات متعددى از قرآن به اشرف بودن انسان اشاره شده است: «وَ لَقَدْ كَرَّمْنا بَنِی آدَمَ وَ حَمَلْناهُمْ فِی اَلْبَرِّ وَ اَلْبَحْرِ وَ رَزَقْناهُمْ مِنَ اَلطَّیِّباتِ وَ فَضَّلْناهُمْ عَلى كَثِیرٍ مِمَّنْ خَلَقْنا تَفْضِیلاً؛[اسراء/۱۷] ما فرزندان آدم را كرامت بخشیدیم و بر دریا و خشكى سوار كردیم و از چیزهاى پاك و پاكیزه روزى دادیم و بر بسیارى از مخلوقات خویش برتریشان نهادیم»
آیا قبل از این كه ما آفریده شویم، زندگی میكردیم؟
شهر سوال ـ زندگی قبل از آفرینش قابل تصور نیست، انسان از لحظه ای كه آفریده شد موجود شد و قبل از آفرینش وجودی نداشت تا بخواهد در دنیا زندگی كند. پس زندگی مخصوص بعد از آفرینش است و قبل آن انسان در حدی نبوده که قابل توجه باشد
چگونه انسان را مختار بدانیم در حالی می گوییم همه چیز در لوح محفوظ ثبت شده است؟
شهر سوال ـ البته مساله علیرغم صعوبت، دارای سادگی بسیار نیز هست. و به قولی می توان به آن سهل ممتنع گفت. چون حتی کودک دو ساله نیز متوجه اختیار خود می شود. به همین دلیل وقتی وقتی دستش به کاسه داغی می خورد، فورا آن را کنار می کشد. کسانی نیز که قائل به جبر می شوند، در عمق جانشان آن را باور ندارند. به همین دلیل هرگز در وسط خیابان و با دیدن ماشین، دچار حیرت نمی شوند که آیا می تواند از سر راه خودروی کنار بروند یا نه!
منظور از "روح خدا" که در انسان دمیده شده چیست؟
شهر سوال ـ همانطور كه در صفات الهی اثبات می شود داشتن جسم و یا هرگونه تركیب دیگر برای خداوند متعال محال است. چرا كه برای موجودی مجرد و بی نیاز مطلق، نوعی نقص به حساب می آید. اما اینكه آیه كریمه روح دمیده شده را به خدای متعال نسبت می دهد فقط برای تكریم و عظمت روح انسانی است كه به اصطلاح ادبیات عرب آن را اضافه تشریفی می خوانند چنانكه در «بیت الله » نمی گوئیم خدای متعال كه زمان و مكان برایش بی معناست خانه ای دارد و آن كعبه است و یا ماه مبارك رمضان كه «ماه خدا» خوانده می شود. همه از این نوع هستند كه برای تكریم و عظمت به خداوند نسبت داده شده اند.[۱]
چگونه انسان مختار است با اینکه خلقتش بدون رضایتش بوده؟
شهر سوال ـ در مساله جبر و اختیار، سوال درباره افعالی است که انسان آن ها را با انتخاب خود انجام می دهد. و الا روشن است که انسان در بعضی از مسائل هیچ گونه اختیاری ندارد. همه می دانیم که ما در انتخاب پدر و مادر خود، محل تولد و نظیر آن هیچ اختیاری نداشته ایم! می دانیم که مریضی و مرگ و فقر و ... از حوزه تصمیم گیری ما خارج است. چون اکثر عوامل اثر گذار در آن، ربطی به ما ندارد و ما نمی توانیم آن عوامل را کنترل کنیم. و اتفاقا همین ضعف ها و ناتوانی های ما، آیت و نشانه ای بر بنده بودن ما، و وجود خالقی قادر است.
