افراد ثروتمند می توانند با خرید حج و حتی نماز و ... برای خود بهشت را مهیا کنند، فقرا چه گناهی کرده اند؟

اولا: عبادت در شیوه خاصی منحصر نشده است که فقط ثروتمندان بتوانند به آن بپردازند و فقراء از آن محروم بمانند. بلکه عبادت انواع و اقسامی دارد که هر کسی می تواند انواعی از آن را انجام دهد. حدیث ذیل اشاره ای به همین مطلب است:

امام صادق (ع) می فرمایند: فقراء و مستمندان خدمت رسول خدا (ص) آمدند و عرض كردند: اى رسول خدا، همانا اغنیاء و توانگران (آن اندازه مال) دارند كه بنده آزاد كنند و ما نداریم؟ (و همچنین) دارند كه حج كنند و ما نداریم، و (نیز) دارند چیزى كه صدقه دهند و ما نداریم (و هم) دارند كه چیزى بدان جهاد كنند و ما نداریم (و در نتیجه ما بواسطه ندارى از ثواب این اعمال محروم و بى‏ بهره هستیم؟) پس رسول خدا (ص) (در پاسخ شان) فرمود: هر كه صد بار «اللَّه اكبر» بگوید بهتر است از آزاد كردن صد بنده، و هر كه صد بار «سبحان اللَّه» بگوید بهتر است از راندن صد شتر (براى قربانى كردن در حج) و هر كه خدا را صد بار حمد گوید بهتر است از فرستادن صد اسب با زین و لجام و سوار آن در راه خدا (براى جهاد) و هر كه صد بار بگوید: «لا اله الا اللَّه‏» در آن روز از نظر عمل بهترین مردم است مگر (از) كسى كه زیادتر گفته باشد.[۱]

ثانیا: صبر بر فقر و نداری، خود یکی از عوامل بزرگ سعادت است و فقرا از جهت فقرشان مزیت هایی دارند که ثروتمندان ندارند و این مطلب در روایات فراوانی مورد توجه قرار گرفته است که فقط به یک مورد از آنها اشاره می کنیم:

امام صادق علیه السّلام فرمود: هنگامى كه قیامت بر پا شود گروهى بر مى‏ خیزند و خود را به در بهشت مى‏ رسانند، و در مى‏ زنند، به آنها گفته مى ‏شود: شما چه كسانى هستید و چه مى‏ خواهید آنها مى‏گویند: ما فقراء و نیازمندان هستیم كه اینجا آمده ‏ایم، به آنها مى‏ گویند شما چرا قبل از حساب و میزان به اینجا آمده‏ اید، مى‏ گویند شما چیزى به ما ندادید تا از ما حساب بكشید، در اینجا خداوند مى‏ فرماید آنها راست مى‏ گویند راه دهید تا وارد شوند.[۲]

ثالثا: یکی از مسائل بسیار مهم در عبادت، کیفیت آن است. آیا تمام نمازهای معاویه و امثال او، به اندازه یک ذکر کسی مانند امیر المومنین (ع) قابل قیاس است در حالی که یک ضربت حضرت در جنگ از تمام عبادت جن و انس برتر است؟[۳]  پس نباید فریفته ظاهر عبادات شد و تصور نمود که با پول می توان حجم بیشتری از عبادات را انجام داد و از این طریق به بهشت نائل شد. آنچه بسیار کارآمد تر است، اخلاص است که فقیر و غنی می توانند آن را مراعات نمایند.

 رابعا: بعضی از عبادات با کمک پول انجام می شود. مثل ساختن مسجد، کمک به فقراء و ... که به نوبه خود بسیار ارزشمند هستند، اما عباداتی که با پول خریده می شود، مثل حج نیابتی، یا روزه و نمازی که پس از مرگ برای شخص انجام می شود و پول در آن موثر است و ... هرگز ارزش، نماز و روزه ای که خود فرد در زمان حیاتش انجام داده را ندارند! و این گونه عبادات اگر چه می توانند اثراتی داشته باشند، اما هرگز جایگزین اصلی که فوت شده نمی شوند. مثلا یکی از اثرات عمده روزه  تقویت جنبه غیر مادی انسان و کمک به رفع دلبستگی های مادی است، پس این عمل اگر توسط خود شخص انجام نگیرند، هرگز نمی تواند. یا نمازی که برای دوری از فواحش و نزدیک شدن به خدای متعال است، زمانی که نیابتا و پس از مرگ انجام می شود، هرگز این اثرات را ندارند. هر چند بی اثر نیست.

[۱]. الكافی، ج‏۲، ص ۵۰۵.
[۲]. بحار الأنوار ، ج‏۶۹، ص ۲۶.
[۳]. رک: مستدرك الصحیحین ج ۳ ص ۳۳.