زندگی امام باقر علیه السلام چگونه بود؟

امام باقر

حضرت امام محمد الباقر علیه‌السلام امامی است که همه لحظات عمر با برکتش، در راه ارشاد و هدایت انسان‌ها به پایان رسید. امامی که از زمینه‌سازی‌های پدرش امام سجاد علیه‌السلام در راستای معرفی مکتب تشیع و مبارزه با طاغوت زمان بهره‌برداری بسیار کرد، و با تربیت شاگردان برجسته، و تبیین فقه ناب اسلام و اهل بیت ـ علیهم السلام ـ بزرگترین قدم را برای شناسایی تشیع و مکتب اهل بیت ـ علیهم السلام ـ برداشت. او در سن چهار سالگی در کربلا و ماجرای عاشورای حسینی حضور داشت، و در سفر کوفه و شام همراه پدر، همة سختی این سفر را تحمل کرد، و بر اساس فرهنگ عاشورا تربیت شد. او تجسمی از ارزش‌های والای انسانی و کمالات اخلاقی بود، پیامبر اکرم صلی‌الله‌علیه‌وآله از او یاد و تجلیل فراوانی نموده است؛ جابر بن عبدالله انصاری می‌گوید: از رسول خدا علیه‌السلام شنیدم فرمود: ای جابر! تو به مردی از خاندان من می‌رسی که همنام و همشکل من است، علم را می‌شکافد و تفسیر و توضیح می‌دهد.[۱]

زندگی امام باقر علیه‌السلام را می‌توان در سه بخش بیان نمود: ۱- امام باقر علیه‌السلام در عصر پدر (۳۸ سال). ۲- دوران امامت (۲۰ سال). ۳- نمونه‌ای از گفتار و رفتار امام باقر علیه‌السلام.

بخش اول:
اسم مبارک آن حضرت محمد ـ لقبش باقر، شاکر و امین. کنیه‌اش ابوجعفر، نام پدر گرامیش علی بن الحسین علیه‌السلام و نام مادر بزرگوارش فاطمه دختر امام حسن مجتبی علیه‌السلام (در اول رجب سال ۵۷ هـ . ق در مدینه النبی متولد و در سال ۱۱۴ هـ . ق در همان شهر شهید و از دنیا رفت. او از دو طرف نَسَبش به هاشم می‌رسید و هم از دو طرف نسبش به امام علی علیه‌السلام می‌رسید، و قبر شریفش مدینه، در قبرستان[۲] بقیع کنار قبر پدر بزرگوارش امام سجاد علیه‌السلام می‌باشد.

دوران عمر شریفش: (۱ - سه سال و شش ماه و ده روز با جدّ بزرگوارش امام حسین علیه‌السلام . ۲ - سی و چهار سال و پانزده روز با پدرش امام سجاد علیه‌السلام . ۳ - نوزده سال و ده ماه و ۱۲ روز مدت امامت).
امام صادق علیه‌السلام در بارة مقام مادر امام باقر علیه‌السلام فرموده است: "کانت صدیقه لم تدرک فی آل الحسن امرأهٌ مثلها"[۳] او یک صدیقة راستگو و راستکردار بود و در خاندان امام حسن علیه‌السلام بانویی مانند او یافت نمی‌شود.

بخش دوم و سوم:
دوران امامت امام باقر علیه‌السلام : در محرم سال ۹۵ هـ . ق پس از شهادت پدر بزرگوارش امام سجاد علیه‌السلام دوران امامت امام باقر علیه‌السلام هنگامی که ۳۸ سال از عمر شریفش می‌گذشت، آغاز گردید و تا ذیحجه ۱۱۴ هـ . ق حدود ۲۰ سال طول کشید و امام باقر علیه‌السلامدر این مدت در مدینه زندگی می‌کرد و خلفای عصرش به ترتیب چنین بودند: ۱ - ولید بن عبدالملک، که حدود پنج ماه از امامت امام باقر علیه‌السلام در عصر خلافت او واقع شد.
۲ - سلیمان بن عبدالملک، از سال ۹۶ تا ۹۹ هـ . ق که چهار سال و دو ماه از امامت امام باقر علیه‌السلام در این عصر بود.
۳ - عمر بن عبدالعزیز، از سال ۹۹ تا ۱۰۱ که دو سال و پنج ماه از امامت امام باقر علیه‌السلام با این عصر مصادف شد.
۴ - یزید بن عبدالملک، از سال ۱۰۱ تا ۱۰۵ هـ . ق که چهار سال و دو ماه از امامت امام باقر علیه‌السلام در این عصر بود.
۵ - هشام بن عبدالملک از سال ۱۰۵ تا ۱۱۴ هـ .ق که حدود ۹ سال بخش آخر امامت امام باقر علیه‌السلام در این عصر پر‌ آشوب واقع شد، و سرانجام به دستور او توسط والی مدینه مسموم شد و به شهادت رسید.[۴]

تأسیس حوزه علمیه و نهضت فرهنگی تشيّع: امام باقر علیه‌السلام دریافته بود که فرهنگ تشیع در انزوا قرار گرفته و زیر چکمه جلادان اموی، بی‌رمق مانده است، از این رو لازم بود به یک انقلاب وسیع فرهنگی دست بزند و با تشکیل حوزة علمیه و تربیت شاگردان برجسته، فقه آل محمد علیه‌السلام و خط فکری تشیع را آشکار سازد و آن حضرت به خوبی می‌دانست که همین موضوع زمینة‌ عمیق و بنیان کن برای مبارزه با طاغوتیان خواهد شد، و در دراز مدت، شیعیان را به صحنه می‌آورد، و مکتب اهل بیت ـ علیهم السلام ـ را زنده خواهد کرد. لذا امام باقر علیه‌السلام زمینه‌سازی بسیار عمیق و خوبی را در این راستا نمود و پس از او فرزند برومندش امام صادق علیه‌السلام با تشکیل حوزه علمیه چهار هزار شاگردی آن را به ثمر رسانید و به عنوان یک دانشگاه عظیم اسلامی، در تاریخ اسلام آشکار و ماندگار ساخت. بنابراین می‌توان گفت: امام باقر علیه‌السلام مؤسس و بنیانگذار حوزة علمیة شیعه و نهضت فکری و انقلاب فرهنگی تشیع بود.[۵]

امام باقر علیه‌السلام شاگردانی مانند: محمد بن مسلم، زراره بن اعین، ابوبصیر، برید بن معاویه را تربیت کرد که امام صادق علیه‌السلام فرمود: این چهار نفر مکتب و احادیث پدرم را زنده کردند. و فرمود: صلوات خدا بر آنها در حال زندگی وپس از مرگ[۶]. یکی از شاگردان پرورش یافتة امام باقر علیه‌السلام یعنی جابر بن یزید جُعفی پس از هیجده سال کسب علم و آموختن هفتاد هزار حدیث از محضر امام باقر علیه‌السلام هنگام وداع از آن حضرت (برای مراجعت به کوفه) از ایشان تقاضای حدیث و پند و نصیحت می‌کند! امام باقر علیه‌السلام می‌فرماید: بعد از هیجده سال کسب علم و کمال بس نیست؟ جابر عرض می‌کند: آری شما دریایی هستید که آبش تمام نمی‌شود و به قعر آن نمی‌توان رسید. امام باقر علیه‌السلام می‌فرماید: سلام مرا به شیعیانم برسان و به آنها اعلام کن بین ما و خداوند هیچ خویشاوندی نیست، و به پیشگاه خداوند کسی نزدیک نگردد مگر در پرتو اطاعت و پیروی، ای جابر کسی که خدا را اطاعت کند و ما را دوست بدارد، او دوست ما خواهد بود، و کسی که نافرمانی خدا کند دوستی ما به حال او سودی نخواهد بخشید.[۷]

پی نوشت ها:
[۱] - اصول کافی، ج ۱، ص ۴۶۹.
[۲] - الارشاد شیخ مفید، ترجمة حاج سیدهاشم رسولی محلاتی، انتشارات علمیه الاسلامیه، چاپ دوم، قطع وزیری، ص ۱۵۶.
[۳] - اصول کافی، ج ۱، ص ۴۹۶.
[۴] - اقتباس از تتمه المنتهی، ص ۷۳ تا ۹۰ از تاریخ یعقوبی آدرس داده شده.
[۵] - گرچه اساس تشیع در عصر رسول خدا صلی‌الله‌علیه‌وآله پی‌ریزی شد ولی حکومت ننگین بنی‌امیه این اساس را درهم ریخت، امام باقر علیه‌السلام آن را نوسازی کرد.
[۶] - بهجه الآمال، ج ۴، ص ۶۹ (به نقل از سیرة چهارده معصوم، محمد محمدی اشتهاردی، ص ۴۶۳، نشر مطهر، ۱۳۷۸، قطع وزیری).
[۷] - سفینه البحار، ج ۲، ص ۱۴۲، بحار، ج ۷۸، ص ۱۸۳.

کلمات کلیدی: 

نظرات