اگر قرآن برای همه و همیشه است، چرا بعضی از آیات آن درباره زندگی شخصی پیامبر (ص) است؟

قرآن مکرر مسلمانان را به تدبر و تفکر در آیات الهی دعوت نموده است. تا قرآن را با سطحی نگری مورد توجه قرار ندهند. بلکه از دریای بیکران آن، نکات هدایتگر را بیابند. ناظر بودن یک آیه به شخص پیامبر (ص) و زندگی او، به معنای اتمام فایده آیه، با رحلت رسول مکرم اسلام (ص) نیست. بلکه همان آیات برای هدایت مسلمان ها نکته های خاصی دارد. که در این جا به چند نمونه از آن ها می پردازیم.

۱. آیات احکام اختصاصی: بعضی از احکام بیان شده در قرآن مخصوص پیامبر مکرم اسلام (ص) بوده است. مثل آیه ای که نماز شب را بر پیامبر مکرم (ص) واجب می گرداند. این آیه اگر چه حکمی خاص به پیامبر (ص) را بیان می کند. اما برای همگان حاکی از اهمیت نماز شب است و نشان می دهد که مسلمانان برای رسیدن به سمت کمال باید به این سو حرکت کنند. از همین رو برای همه مسلمانان نماز شب، مستحب مورد تاکید است.

وَ مِنَ الَّيْلِ فَتَهَجَّدْ بِهِ نَافِلَةً لَّكَ عَسىَ أَن يَبْعَثَكَ رَبُّكَ مَقَامًا محَّْمُودًا(۷۹ اسراء) و پاسى از شب را (از خواب برخيز، و) قرآن (و نماز) بخوان! اين يك وظيفه اضافى براى توست اميد است پروردگارت تو را به مقامى در خور ستايش برانگيزد.

۲.آیات ناظر به شخصیت حقوقی: بعضی از آیاتی که پیامبر (ص) را موضوع سخن قرار داده است، شخصیت حقوقی ایشان به عنوان حاکم و رهبر جامعه را مد نظر قرار داده است. و نمی توان گفت آن سخن تنها ناظر به شخص ایشان بوده، و برای زمان های دیگر، بدون مصداق است. مثلا ادب اجتماعی و نحوه تعامل با رهبر جامعه نکته مهمی است که اسلام به عنوان یک دین اجتماعی نمی تواند به آن بی توجه باشد. که در بعضی از آیات بیان شده است و همین نوع ادب باید در مقابل هر رهبر بر حقی رعایت شود.

يا أَيُّهَا الَّذينَ آمَنُوا لا تَدْخُلُوا بُيُوتَ النَّبِيِّ إِلاَّ أَنْ يُؤْذَنَ لَكُمْ إِلى‏ طَعامٍ غَيْرَ ناظِرينَ إِناهُ وَ لكِنْ إِذا دُعيتُمْ فَادْخُلُوا فَإِذا طَعِمْتُمْ فَانْتَشِرُوا وَ لا مُسْتَأْنِسينَ لِحَديثٍ إِنَّ ذلِكُمْ كانَ يُؤْذِي النَّبِيَّ فَيَسْتَحْيي‏ مِنْكُم (احزاب ۵۳) اى كسانى كه ايمان آورده‏ ايد! در خانه‏ هاى پيامبر داخل نشويد مگر به شما براى صرف غذا اجازه داده شود، در حالى كه (قبل از موعد نياييد و) در انتظار وقت غذا ننشينيد امّا هنگامى كه دعوت شديد داخل شويد و وقتى غذا خورديد پراكنده شويد، و (بعد از صرف غذا) به بحث و صحبت ننشينيد اين عمل، پيامبر را ناراحت مى ‏نمايد، ولى از شما شرم مى‏ كند (و چيزى نمى‏گويد.)

۳. آیات ناظر به سرنوشت مسلمانان: جایگاه رفیع پیامبر (ص) و الگو بودن ایشان، امری نیست که با رحلت شان به اتمام برسد. و حتی مسائل اشخاص مرتبط به ایشان، در سرنوشت امت اسلامی اثر گذار بوده است. کما اینکه پس از رحلت ایشان، بعضی از همسرانشان، نقش قابل توجهی در جهت گیری امت اسلامی ایفا کردند. و حتی حجم انبوهی از روایات، توسط یکی از همسران پیامبر (ص) بیان شده است، از این رو جایگاه همسران پیامبر (ص) باید برای مسلمانان تبیین شود. لذا باید در آیاتی که ناظر به همسران پیامبر (ص) است، به این نکته مهم توجه داشت. و مشخص نمود که شخصیت آنها در چه حدی بوده است.

اینها غیر از آیاتی است که پیامبر (ص) را خطاب قرار داده است، تا شدت اهمیت یک امر را برای همگان بیان نماید. مثلا تهدید بسیار شدید پیامبر (ص) در باره نسبت دادن مطلبی غیر واقعی به خدا  برای آن است که همگان بفهمند این کار چه عقوبت سنگینی دارد. و الا معلوم است که پیامبر (ص) هرگز چنین کاری نمی کند.

وَ لَوْ تَقَوَّلَ عَلَيْنَا بَعْضَ الْأَقَاوِيلِ * لَأَخَذْنَا مِنْهُ بِالْيَمِينِ * ثمُ‏َّ لَقَطَعْنَا مِنْهُ الْوَتِينَ * فَمَا مِنكمُ مِّنْ أَحَدٍ عَنْهُ حَاجِزِينَ * وَ إِنَّهُ لَتَذْكِرَةٌ لِّلْمُتَّقِينَ(۴۸ – ۴۴ الحاقه) اگر او سخنى دروغ بر ما مى‏ بست، ما او را با قدرت مى‏ گرفتيم، سپس رگ قلبش را قطع مى‏ كرديم، و هيچ كس از شما نمى‏ توانست از (مجازات) او مانع شود! و آن مسلّماً تذكرى براى پرهيزگاران است!

و ...

جدای از این محورهای عام، در هر بخش از این آیات می تواند نکات متعددی یافت. که به عنوان نمونه به نکات یکی از آیات که شاید تصور شود، در زندگی امروز ما چندان موثر نیست، از بیان تفسیر نور اشاره می کنیم:

تُرْجي‏ مَنْ تَشاءُ مِنْهُنَّ وَ تُؤْوي إِلَيْكَ مَنْ تَشاءُ وَ مَنِ ابْتَغَيْتَ مِمَّنْ عَزَلْتَ فَلا جُناحَ عَلَيْكَ ذلِكَ أَدْنى‏ أَنْ تَقَرَّ أَعْيُنُهُنَّ وَ لا يَحْزَنَّ وَ يَرْضَيْنَ بِما آتَيْتَهُنَّ كُلُّهُنَّ وَ اللَّهُ يَعْلَمُ ما في‏ قُلُوبِكُمْ وَ كانَ اللَّهُ عَليماً حَليماً (۵۱ احزاب)

۱ براى افرادى كه مسئوليّت‏هاى سنگين دارند بايد اختياراتى ويژه گذاشت.  «تُرْجِي مَنْ تَشاءُ» (كسانى كه عدالت و تقوا و عملكردشان براى همه روشن است، مى‏توانند در همان چهار چوب عدل و تقوا در زندگى خود تغييراتى ايجاد كنند. چنان كه همسران پيامبر صلى اللَّه عليه و آله به موضع و تصميم عادلانه آن حضرت درباره تأخير و تقدّم هم خوابگى با هر يك از آنان اطمينان خاطر داشتند.)

۲ اختيارات پيامبر، به معناى ناديده گرفتن حقّ همسران نيست. «تَقَرَّ أَعْيُنُهُنَ‏... لا يَحْزَنَّ ... يَرْضَيْنَ»

۳ چشم همسر به دو چيز روشن مى‏شود: يكى نداشتن غم و ديگرى رضايت قلبى. «تَقَرَّ أَعْيُنُهُنَّ وَ لا يَحْزَنَّ وَ يَرْضَيْنَ»

۴ راضى كردن همسر نبايد مخصوص روزهاى اول زندگى باشد، بلكه بايد همواره چنين باشد. «وَ يَرْضَيْنَ»

 ۵ جلب رضايت صد در صد چند همسر، محال عادّى است، ولى بايد چنان برنامه‏ريزى كرد كه به اين امر نزديك باشد. «أَدْنى‏ أَنْ ... يَرْضَيْنَ»

 ۶ مرد بايد درصدد راضى كردن تمام همسران خود باشد. «كُلُّهُنَّ»

 ۷ احكام الهى براى برقرارى عدالت و حفظ حقوق خانواده است، گرچه در دلها توقّع چيز ديگرى باشد. «وَ اللَّهُ يَعْلَمُ ما فِي قُلُوبِكُمْ»

۸ احكام خانواده در اسلام، از سرچشمه‏ى علم الهى است. «كانَ اللَّهُ عَلِيماً» (تفسير نور، ج‏۹، ص: ۳۸۸)

 

نظرات