با توجه به وعده بهشت قرآن به اصحاب پیامبر(ص)، چگونه می توانیم آنها را خطا کار بدانیم؟
آیات قرآن درباره اصحاب رسول خدا (ص) را می توانیم با توجه به محتوای آنها چند دسته کنیم:
۱- آیاتی که به تجلیل بعضی از آنها پرداخته و حتی بهشتی بودن آن ها را بیان کرده است.
۲- آیاتی که به مذمت بعضی دیگر از آنها پرداخته و اعمال زشت آنها را نکوهش کرده است.
۳- آیاتی که به بعضی از اعمال آنها نظر داشته و آن عمل را تائید کرده است.
در ذیل برای هر بخش چند آیه ذکر می کنیم:
۱- تجلیل از بعض اصحاب تا بیان بهشتی بودن آن ها:
الف) «وَ السَّابِقُونَ الْأَوَّلُونَ مِنَ الْمُهاجِرینَ وَ الْأَنْصارِ وَ الَّذینَ اتَّبَعُوهُمْ بِإِحْسانٍ رَضِیَ اللَّهُ عَنْهُمْ وَ رَضُوا عَنْهُ وَ أَعَدَّ لَهُمْ جَنَّاتٍ تَجْری تَحْتَهَا الْأَنْهارُ خالِدینَ فیها أَبَداً ذلِكَ الْفَوْزُ الْعَظیمُ[توبه/۱۰۰] پیشگامان نخستین از مهاجرین و انصار، و كسانى كه به نیكى از آنها پیروى كردند، خداوند از آنها خشنود گشت، و آنها (نیز) از او خشنود شدند و باغهایى از بهشت براى آنان فراهم ساخته، كه نهرها از زیر درختانش جارى است جاودانه در آن خواهند ماند و این است پیروزى بزرگ»
در این آیه دقت به کلمه "من" شایسته است. و اینکه همه مهاجرین و انصار مد نظر نیستند. همانطور که فضیلت های بیان شده، خاص اصحاب زمان پیامبر (ص) نبوده و نیست. و هر کسی که مسیر صحیح را طی کند، همین وعده را دارد.
ب) «مُحَمَّدٌ رَسُولُ اللَّهِ وَ الَّذینَ مَعَهُ أَشِدَّاءُ عَلَى الْكُفَّارِ رُحَماءُ بَیْنَهُمْ تَراهُمْ رُكَّعاً سُجَّداً یَبْتَغُونَ فَضْلاً مِنَ اللَّهِ وَ رِضْواناً سیماهُمْ فی وُجُوهِهِمْ مِنْ أَثَرِ السُّجُودِ ذلِكَ مَثَلُهُمْ فِی التَّوْراةِ وَ مَثَلُهُمْ فِی الْإِنْجیلِ كَزَرْعٍ أَخْرَجَ شَطْأَهُ فَآزَرَهُ فَاسْتَغْلَظَ فَاسْتَوى عَلى سُوقِهِ یُعْجِبُ الزُّرَّاعَ لِیَغیظَ بِهِمُ الْكُفَّارَ وَعَدَ اللَّهُ الَّذینَ آمَنُوا وَ عَمِلُوا الصَّالِحاتِ مِنْهُمْ مَغْفِرَةً وَ أَجْراً عَظیماً[فتح/۲۹] محمّد (ص) فرستاده خداست و كسانى كه با او هستند در برابر كفّار سرسخت و شدید، و در میان خود مهربانند پیوسته آنها را در حال ركوع و سجود مى بینى در حالى كه همواره فضل خدا و رضاى او را مى طلبند نشانه آنها در صورتشان از اثر سجده نمایان است این توصیف آنان در تورات و توصیف آنان در انجیل است، همانند زراعتى كه جوانه هاى خود را خارج ساخته، سپس به تقویت آن پرداخته تا محكم شده و بر پاى خود ایستاده است و بقدرى نموّ و رشد كرده كه زارعان را به شگفتى وامیدارد این براى آن است كه كافران را به خشم آورد (ولى) كسانى از آنها را كه ایمان آورده و كارهاى شایسته انجام دادهاند، خداوند وعده آمرزش و اجر عظیمى داده است.»
دقت به قسمت انتهایی آیه بسیار نیکوست. بعد سخن از همراهان رسول (=صحابه) خداوند وعده خود را خاص بعضی از آنان کرده است (مِنْهُمْ مَغْفِرَةً وَ أَجْراً عَظیماً)
۲- آیات نکوهش کننده بعضی از اصحاب تا وعده نار جهنم به آنها:
الف) «وَ ما مُحَمَّدٌ إِلاَّ رَسُولٌ قَدْ خَلَتْ مِنْ قَبْلِهِ الرُّسُلُ أَ فَإِنْ ماتَ أَوْ قُتِلَ انْقَلَبْتُمْ عَلى أَعْقابِكُمْ[آل عمران/۱۴۴] محمد (ص) فقط فرستاده خداست و پیش از او، فرستادگان دیگرى نیز بودند آیا اگر او بمیرد و یا كشته شود، شما به عقب برمى گردید؟»
در این آیه بیان شده است که حتی بعضی از صحابه به ارتداد مبتلا شده اند.
ب) «وَ یَسْتَأْذِنُ فَریقٌ مِنْهُمُ النَّبِیَّ یَقُولُونَ إِنَّ بُیُوتَنا عَوْرَةٌ وَ ما هِیَ بِعَوْرَةٍ إِنْ یُریدُونَ إِلاَّ فِراراً[احزاب/۱۳] و گروهى از آنان از پیامبر اجازه بازگشت مى خواستند و مى گفتند: «خانه هاى ما بىحفاظ است!»، در حالى كه بى حفاظ نبود آنها فقط مى خواستند (از جنگ) فرار كنند.»
این آیه شرح حال اصحابی است که از جنگ فرار می کنند.
ج) «وَ مِنْهُمْ مَنْ یَلْمِزُكَ فِی الصَّدَقاتِ فَإِنْ أُعْطُوا مِنْها رَضُوا وَ إِنْ لَمْ یُعْطَوْا مِنْها إِذا هُمْ یَسْخَطُونَ[توبه/۵۸] و در میان آنها كسانى هستند كه در (تقسیم) غنایم به تو خرده میگیرند اگر از آن (غنایم، سهمى) به آنها داده شود، راضى مىشوند و اگر داده نشود، خشم مىگیرند (خواه حقّ آنها باشد یا نه)»
در این آیه جسارت بعضی از اصحاب به رسول خدا (ص) ذکر شده است.
د) «فَرِحَ الْمُخَلَّفُونَ بِمَقْعَدِهِمْ خِلافَ رَسُولِ اللَّهِ وَ كَرِهُوا أَنْ یُجاهِدُوا بِأَمْوالِهِمْ وَ أَنْفُسِهِمْ فی سَبیلِ اللَّهِ وَ قالُوا لا تَنْفِرُوا فِی الْحَرِّ قُلْ نارُ جَهَنَّمَ أَشَدُّ حَرًّا لَوْ كانُوا یَفْقَهُونَ[توبه/۸۱] تخلّفجویان (از جنگ تبوك،) از مخالفت با رسول خدا خوشحال شدند و كراهت داشتند كه با اموال و جانهاى خود، در راه خدا جهاد كنند و (به یكدیگر و به مؤمنان) گفتند: «در این گرما، (بسوى میدان) حركت نكنید!» (به آنان) بگو: «آتش دوزخ از این هم گرمتر است!» اگر مىدانستند.»
در این آیه وضعیت جهنمی بعضی از اصحاب به تصویر کشیده شده است.
و) «وَ لَقَدْ صَدَقَكُمُ اللَّهُ وَعْدَهُ إِذْ تَحُسُّونَهُمْ بِإِذْنِهِ حَتَّى إِذا فَشِلْتُمْ وَ تَنازَعْتُمْ فِی الْأَمْرِ وَ عَصَیْتُمْ مِنْ بَعْدِ ما أَراكُمْ ما تُحِبُّونَ مِنْكُمْ مَنْ یُریدُ الدُّنْیا وَ مِنْكُمْ مَنْ یُریدُ الْآخِرَةَ ثُمَّ صَرَفَكُمْ عَنْهُمْ لِیَبْتَلِیَكُمْ[آل عمران/۱۵۲] خداوند، وعده خود را به شما، (در باره پیروزى بر دشمن در احد،) تحقق بخشید در آن هنگام (كه در آغاز جنگ،) دشمنان را به فرمان او، به قتل مى رساندید (و این پیروزى ادامه داشت) تا اینكه سست شدید و (بر سر رهاكردن سنگرها،) در كار خود به نزاع پرداختید و بعد از آن كه آنچه را دوست مى داشتید (از غلبه بر دشمن) به شما نشان داد، نافرمانى كردید. بعضى از شما، خواهان دنیا بودند و بعضى خواهان آخرت. سپس خداوند شما را از آنان منصرف ساخت (و پیروزى شما به شكست انجامید) تا شما را آزمایش كند.»
در این آیه علاوه بر نسبت دادن عصیان به بعضی از صحابه، دنیا طلبی عده ای از آنها را نیز بیان می کند.
۳-تائید و تجلیل از بعضی اعمال صحابه
«لَقَدْ رَضِیَ اللَّهُ عَنِ الْمُؤْمِنینَ إِذْ یُبایِعُونَكَ تَحْتَ الشَّجَرَةِ فَعَلِمَ ما فی قُلُوبِهِمْ فَأَنْزَلَ السَّكینَةَ عَلَیْهِمْ وَ أَثابَهُمْ فَتْحاً قَریباً[فتح/۱۸] خداوند از مؤمنان- هنگامى كه در زیر آن درخت با تو بیعت كردند- راضى و خشنود شد خدا آنچه را در درون دلهایشان (از ایمان و صداقت) نهفته بود مىدانست از این رو آرامش را بر دلهایشان نازل كرد و پیروزى نزدیكى بعنوان پاداش نصیب آنها فرمود.»
در این آیه خداوند رضایت خود از یک فعل مومنان بیعت کننده در ماجرای "بیعت شجره" را بیان کرده و اتفاقا در قسمت بعدی آیه، تعریضی به بعضی از آنها نیز بیان شده است. " فعلم ما فی قلوبهم"
به هر حال کسی که اندک آشنایی با قرآن داشته باشد، می داند که قرآن هرگز همه صحابه را به طور مطلق تائید نکرده است. و اتفاقا با بیانات مکرر قرآن درباره نفاق و منافقان، روشن می شود، که زبان زیبای هر کس که همراه پیامبر (ص) بوده، نباید ما را به انحراف بکشاند.
علاوه بر اینکه اختلافات فراوان بین صحابه، و انحرافات آشکار و مسلم بعضی از آنان جایی برای پیروی بی ضابطه از آنها باقی نگذاشته است. و تمام سخنان مبالغه آمیز در تائید بعضی از صحابه، برخواسته از تعصب های کور دینی است.
نظرات